آیه 51 سوره مریم

وَ اذْكُرْ فِي الْكِتابِ مُوسى‌ إِنَّهُ كانَ مُخْلَصاً وَ كانَ رَسُولاً نَبِيًّا (51)

وَ اذْكُرْ فِي الْكِتابِ مُوسى‌: و ياد كن اى پيغمبر در قرآن قصه موسى را، بعد وصف فرمايد او را به صفات چهارگانه:

اول: إِنَّهُ كانَ مُخْلَصاً: بدرستى كه موسى موحدى بود پاك و صاف و خالص از ادناس نقايص كه عبادتش پاك بود از ريا و شرك. يا از جميع جهات متوجه حضرت ربوبيت بود، و نفس او از تعلق به غير حق تعالى پاك و پاكيزه بود.

صفت دوم: وَ كانَ رَسُولًا نَبِيًّا: و بود فرستاده شده از نزد حضرت عزت و خبر دهنده خلق از جانب حضرت احديت.

نكته: تقديم رسول به جهت آنست كه اخصّ و اعلى باشد، و اهل معانى در وجه تقديم گفته‌اند كه حق سبحانه اول او را فرستاد، پس او خلق را خبر داد.

تفسير لوامع- به سند صحيح، زراره از حضرت امام محمد باقر عليه السلام:

انّه سئل عن هذه الاية ما الرّسول و ما النّبىّ؟ فقال النّبىّ الّذى يرى فى منامه و يسمع الصّوت و لا يعاين الملك و الرّسول الّذى يسمع الصّوت و يرى فى المنام و يعاين الملك پرسيد معنى رسول و نبى را. فرمود: نبى آنست كه در خواب مى‌بيند و صداى ملك را مى‌شنود و ملك را نبيند. و رسول آنست كه صداى ملك را مى‌شنود و ملك را نيز مى‌بيند. پرسيد: منزلت امام چيست؟ فرمود: صداى ملك‌

«1» تفسير برهان ج 3 ص 14.

جلد 8 - صفحه 195

را شنود و او را نبيند «1».

وَ اذْكُرْ فِي الْكِتابِ مُوسى‌ إِنَّهُ كانَ مُخْلَصاً وَ كانَ رَسُولاً نَبِيًّا (51) وَ نادَيْناهُ مِنْ جانِبِ الطُّورِ الْأَيْمَنِ وَ قَرَّبْناهُ نَجِيًّا (52) وَ وَهَبْنا لَهُ مِنْ رَحْمَتِنا أَخاهُ هارُونَ نَبِيًّا (53)

ترجمه‌

و ياد كن در كتاب موسى را بدرستيكه او بود خالص كرده شده و بود پيغمبر رفيع منزلت‌

و ندا كرديم او را از جانب كوه طور كه طرف دست راستش بود و نزديك كرديم او را در حاليكه با ما خصوصى سخن‌گو بود

و بخشيديم مر او را از رحمت خودمان برادرش هرون را در حاليكه پيغمبر بود.

تفسير

- و ياد كن اى پيغمبر در قرآن موسى را همانا او موحّد و خالص كننده بود عبادت خود را بخدا يا خدا خالص كرده بود او را بعبادت خود چون بصيغه اسم فاعل و مفعول هر دو قرائت شده ولى معلوم است كه قرائت فتح بيشتر دلالت بر مدح دارد چون مشعر بمزيد عنايت الهيّه است نسبت باو و از ابتداء امر كه مبعوث برسالت شد مأمور با بلاغ هم بود پس خبر داد از جانب خداوند لذا رسول با آنكه اخص و اعلى است در كلام الهى مقدّم بر نبى شده كه اعمّ و عالى است چون رسول بر حسب لغت كسى است كه پيغام كسيرا ببرد و نبى كسى است كه خبر دهد اگر چه از خواسته كسى باشد ولى در كافى از امام باقر عليه السّلام نقل نموده كه پرسيدند

جلد 3 صفحه 479

از فرق ميان رسول و نبى در اين آيه فرمود نبى آنستكه در خواب مى‌بيند و صدا را ميشنود ولى فرشته را نمى‌بيند و رسول آنستكه در خواب مى‌بيند و صدا را مى‌شنود و فرشته را هم مشاهده ميكند در هر حال حضرت موسى از انبياء اولو العزم داراى كتاب و شريعت بوده و در مراجعت از خدمت حضرت شعيب چون بوادى ايمن از اراضى شام و كوه طور كه در جانب راست آنحضرت بود رسيدند اى محبوب حقيقى را شنيد كه بيانزد ما و مقرّب در گاه شو و با ما صحبت و راز و نياز كن و آنجا مبعوث برسالت و انذار فرعون و فرعونيان شد و از خداوند مسئلت نمود كه هارون برادر بزرگترش را با او در امر نبوّت شريك فرمايد تا كمك و وزير و معاون او باشد و خداوند اجابت فرمود و هارون را هم بخواهش آنحضرت بمقام رفيع نبوت رسانيد و اين نبوّت هارون رحمت و موهبتى بود از خداوند بحضرت موسى كه موجب پيشرفت امر تبليغ او شد و معلوم است كه مراد از قرب قرب شرفى است نه مكانى و زمانى چون ذات احديّت منزّه از زمان و مكان است و مراد از مناجات سخن گفتن خصوصى است كه در آن كسى شريك نباشد و باين جهت كليم اللّه خوانده شد در اكمال نقل نموده كه موسى عليه السّلام يكصد و بيست و شش سال و هارون يكصد و سى و سه سال عمر كرد ..

وَ اذكُر فِي‌ الكِتاب‌ِ مُوسي‌ إِنَّه‌ُ كان‌َ مُخلَصاً وَ كان‌َ رَسُولاً نَبِيًّا (51)

و ياد كن‌ ‌در‌ قرآن‌ مجيد موسي‌ ‌را‌ محققا ‌او‌ ‌بود‌ بنده‌ خالص‌ و ‌بود‌ ‌رسول‌ نبي‌. وَ اذكُر فِي‌ الكِتاب‌ِ مُوسي‌ شرح‌ قصّه‌ موسي‌ ‌را‌ خداوند ‌در‌ قرآن‌ مجيد ‌در‌ بسياري‌ ‌از‌ سور و آيات‌ شريفه‌ بيان‌ فرمود ‌از‌ شرح‌ حمل‌ ‌او‌ و مخفي‌ بودن‌ آثار حمل‌ و وضع‌ حمل‌ مادرش‌ و القاء ‌در‌ رود نيل‌ و گرفتن‌ فرعون‌ و اراده‌ قتل‌ ‌آن‌ و مانع‌ شدن‌ زن‌ فرعون‌ و ‌در‌ دامن‌ فرعون‌ بزرگ‌ شدن‌ ‌تا‌ بحد رشد و ارجاع‌ بمادرش‌ و قتل‌ قبطي‌ و فرار بطرف‌ مدين‌ و خدمت‌ شعيب‌ رسيدن‌ و مشاهده‌ نار و تكلّم‌ خداوند ‌با‌ ‌او‌ و اعطاء نبوت‌ و رسالت‌ و مامور شدن‌ بدعوت‌ فرعون‌ و فرعونيان‌ ‌تا‌ زمان‌ هلاكت‌ ‌آنها‌ بغرق‌ ‌در‌

جلد 12 - صفحه 453

درياي‌ نيل‌ و ‌پس‌ ‌از‌ هلاك‌ ‌آنها‌ و ايرادات‌ بني‌ اسرائيل‌ و گوساله‌ پرستي‌ ‌آنها‌ و تقاضاي‌ رؤيت‌ حق‌ جهرة و ساير عمليات‌ ‌آنها‌. و ‌پس‌ ‌از‌ موسي‌ چه‌ كردند بني‌ اسرائيل‌ ‌از‌ تحريف‌ تورية و ‌از‌ ‌بين‌ بردن‌ ‌او‌ و قتل‌ انبياء، و ‌در‌ اخبار بسيار شرح‌ حالات‌ ‌آنها‌ مفصلا بيان‌ ‌شده‌، فقط ‌در‌ ‌اينکه‌ ‌آيه‌ شريفه‌ اشاره‌ ‌به‌ مقام‌ موسي‌ ميفرمايد:

إِنَّه‌ُ كان‌َ مُخلَصاً خداوند ‌او‌ ‌را‌ خالص‌ گردانيد ‌براي‌ نبوت‌ و رسالت‌ و عبادت‌ و بنده‌گي‌ و امتياز داد ‌او‌ ‌را‌ بمقام‌ كليميت‌.

وَ كان‌َ رَسُولًا فرستاده‌ شد ‌بر‌ فرعون‌ و اتباعش‌ و ‌بر‌ بني‌ اسرائيل‌ و ناسخ‌ شريعة ابراهيم‌ شد ‌در‌ بني‌ اسرائيل‌. (نبيا) مقام‌ نبوت‌ و اولوا العزمي‌ و غلبه‌ ‌بر‌ دشمن‌ باو عنايت‌ شد.

(آیه 51)- موسی پیامبری مخلص و برگزیده: این آیه و دو آیه بعد اشاره کوتاهی به موسی (ع) دارد که فرزندی است از دودمان ابراهیم.

نخست روی سخن را به پیامبر اسلام صلّی اللّه علیه و آله کرده، می‌گوید: «و در این کتاب (آسمانی) از موسی یاد کن» (وَ اذْکُرْ فِی الْکِتابِ مُوسی).

سپس پنج قسمت از مواهبی را که به این پیامبر بزرگ مرحمت فرمود باز گو می‌کند:

1- او به خاطر اطاعت و بندگی خدا به جایی رسید که، پروردگار او را خالص و پاک ساخت به این ترتیب «که او مخلص بود» (إِنَّهُ کانَ مُخْلَصاً).

و مسلما کسی که به چنین مقامی برسد از خطر انحراف و آلودگی مصون خواهد بود چرا که شیطان با تمام اصراری که برای منحرف ساختن بندگان خدا دارد خودش اعتراف می‌کند که قدرت بر گمراه کردن «مخلصین» ندارد.

2- «و رسول و پیامبری والا مقام بود» (وَ کانَ رَسُولًا نَبِیًّا).

حقیقت رسالت این است که مأموریتی بر عهده کسی بگذارند و او موظف به تبلیغ و ادای آن مأموریت شود، و این مقامی است که همه پیامبرانی که مأمور

ج3، ص95

دعوت بودند داشتند.